De Manuel Typographique van verscheen in 1764-1766 in twee delen. In het eerste deel behandelt hij de geschiedenis van het drukken en van drukletters, het snijden van letters en het maken van matrijzen, en zijn nieuw ontworpen punten- systeem.
Fournier publiceerde over de geschiedenis en de techniek van lettergieten; hij beschreef ook hoe de typografische ornamenten, accolades etc. moesten worden gesneden en gegoten.
De Vignettes
pagina 25-28, vertaling uit het Frans
De kleine losse ornamenten, die we vignettes noemen, vormen een deel van de kunst die door de oude graveurs is verwaarloosd: wat zij ermee gedaan hebben verdient weinig waardering, zowel qua aantal als qua vorm.
Het is pas de laatste dertig jaar dat de Drukkerij verrijkt is op dit gebied, ten eerste door de graveurs van de Imprimérie Royale, ten tweede door wat ik gedaan heb voor de andere drukkerijen van het koninkrijk: de vormen zijn te zien aan het eind van dit boek.
Mijn vignettes zijn nogal veel nagemaakt in andere landen, maar in Parijs zijn ze slechts erg grof nagemaakt, door gebrek aan vaardigheid en intelligentie van de imitators.
De maat van de vignettes vereist enkele voorzorgen, als ze moeten dienen om in combinatie, te worden samensteld tot enkele eenvoudige ontwerpen.
Daartoe, moeten ze het corps waarvoor ze bedoeld zijn vullen, & dat ze gemaakt zijn voor de bedoelde grootte & overeenkomen met de andere corps.
Op het staal dat op de hoogte en grootte is gemaakt voor de bedoelde vignette & glad gemaakt op een steen, tekent men, met de graveernaald, de tekening zoals bedacht; maar, voor deze tekening & het gereedmaken, heb je smaak & vaardigheid nodig, & dat kan je niet in de theorie leren.
Als de omtrek is getekend, wordt het staal eerst grof bewerkt tot aan de markering, daarna verwijderd men
wat binnen de vorm is met de burijn & een beiteltje, & perfectioneert dit met de scherpe vijl. Na nog een keer te bewerken met de geoliede slijpsteen, maakt men een proef op een kaart door middel van de rook van een kaars, en corrigeert daarna tot de stempel klaar is.
Als men de tegenhanger van de vignette wil maken, dat wil zeggen de vorm gespiegeld herhalen, zoals hier te zien is, moet het tweede stukje staal op dezelfde manier worden voorbewerkt als de eerste, zodat de gelijkenis zo goed mogelijk wordt. Als deze goed glad gemaakt is, dun insmeren met witte was, dat een beetje verwarmd wordt; dan de stempel die al klaar is in de rook van een kaars houden, en deze drukken op de nieuwe stempel: de afdruk komt in de was, in spiegelbeeld: de controuren traceren met de graveernaald, en, nadat de was is verwijderd, de lijnen die de pointe heeft gemaakt, volgen, zoals dat bij de eerste is gedaan; op deze wijze is zeker dat dezelde vorm in tegengestelde richting is herhaald.
De vignettes worden bijna allemaal met de burijn uitgesneden, en bijgewerkt met de graveernaald.
Omdat de burijn met veel kracht wordt gebruikt, om in het staal door te dringen, breekt de punt vaak af. Om dit snel te herstellen, is het nodig een kleine slijpsteen te monteren op het werkblad.
Als de binnenvorm van de vignette geschikt is voor een tegenstempel, moet dit laatste bij voorkeur gebruikt worden.
Crochets, Accolades, Réglets, Filets, brisés & de longueur
pagina 171-172, vertaling uit het Frans
De vignettes, of kleine gegoten ornamenten, moeten heel voorzichting en zorgvuldig worden gegoten, zodat hun verschillende vormen overeenkomen met de bestaande
en vastgestelde groottes; dat wil zeggen dat de vignettes zo gegoten moeten worden dat de verschillende formaten overeenkomen met de andere corpsen, zodat de compositie die men er op allerlei wijzen mee kan samenstellen, met elkaar een eenheid vormen: bijvoorbeeld, een vignette van een halve corpsgrootte van Cicéro is tegelijkertijd Cicéro & Nompareille, Cicéro staand en Nompareille liggend.
De hoeken & de vierkante vormen, waarvan de vorm van de hoogte en de breedte gelijk is, worden vierkant gegoten, oftewel de corpsgrootte in alle richtingen, waardoor ze naar behoefte gedraaid kunnen worden. Andere zijn anderhalve corpsgrootte, dubbele corpsgrootte, etc., zodat het samengaat met andere stukken.
Als men deze regels niet in acht neemt, zal de drukker soms een hekel aan het werk hebben door de verwarrende spatiëring die hij moet aanbrengen met stukjes karton, papier, etc. wat zo’n compositie ook nog lelijk maakt, is dat deze toevoegingen het sluiten van de vignettes hindert.
Om vignettes op deze wijze te gieten, moeten ze ook op deze wijze gesneden zijn, & door iemand die de verhoudingen van de corpsen begrijpt. Dat is nou juist wat ontbrak bij diegenen die mijn vignettes hebben nagemaakt; zij hebben deze regels totaal niet gevolgd: door het graveren niet te kennen, hebben ze zich met lettergieten beziggehouden, wat deze nabootsingen nutteloos maakt voor de drukker en ook niet interessant.
De crochets zijn grotere of kleinere vormen, op deze wijze abc. Ze bestaan uit één, twee of drie delen: die uit een stuk vormen de kleinste tot aan de grootte die de gietvorm kan hebben; daarna worden ze uit twee delen gemaakt a c, & als ze nog groter moeten, wordt deze toevoeging in het midden geplaatst b :we noemen dat accolades, omdat ze zo samengevoegd een geheel vormen.
Stempel & matrijzen
Een lettersnijder maakte van zijn ontwerp eerst een stalen stempel, waarbij de lettervorm werd uitgespaard. De stempel werd met kracht in een koperen plaatje (matrijs) geslagen. Deze vorm diende voor het gieten van vloeibaar lood met behulp van een gietvorm. Na enige bewerkingen kon de loden letter gebruikt worden voor zetwerk.
Lettersnijders behielden meestal de stempel, zodat ze meerdere matrijzen konden maken en verkopen. Drukkers en gieterijen kochten de matrijzen om een grote hoeveelheid loden letters te gieten voor het zetten en drukken.